Selektif Mutizm Nedir?

Selektif mutizm yani seçici konuşmazlık ismi de üzerinde olduğu gibi çocuğun seçici bir şekilde konuşmaması durumudur. Selektif mutizmi olan çocukların dil gelişimleriyle ilgili herhangi bir problemi yoktur. Aslında çocuk evde anne-babasının yanında konuşabiliyordur. Bu çocukların bilişsel gelişimleri de normal seviyededir, zekâ geriliğine rastlanmaz.

Fakat selektif mutizmi olan çocuklar, mental ve biyolojik anlamda sağlıklı olmalarına ve gelişimlerinin normal düzeyde olmasına rağmen bu çocuklar dışarıda, yabancı bir ortama girince tuhaf bir şekilde konuşmazlar, kendilerini iletişime kapatırlar. Sınıftayken öğretmeni çocuğa bir soru sorduğunda seçici konuşmazlık yaşayan çocuk soruyu cevaplandırmaz, sadece susar ağzından tek bir kelime dahi çıkmaz, çok tepkisizdir. Bu çocuklar iletişim kuramadıklarından dolayı okulda arkadaş ilişkisi kuramazlar. Akranlarının yaptıklarını yapmaz, diğerleriyle oyun oynamazlar. 

“Çocuğunuz okulda kimseyle konuşmuyor, etkinliklere katılmakta zorlanıyor. Ne yapsak ne söylesek onu konuşturamıyoruz. Çocuğunuzun ağzını bıçak açmıyor.” 

Çocuğunuzun öğretmeninden bu şekilde şikayetler duyduğunuz zaman muhtemelen çok şaşırırsınız çünkü evde bülbül gibi konuşan, evdeki herkese çok sıcak davranan, konuşmaktan yorulmayan çocuğunuz için öğretmeninin belirttiği durumlara inanmakta güçlük çekebilirsiniz. “Peki ne oluyor bu çocuğa da okulda hiç konuşmuyor? Öğretmen yanılıyor olabilir mi? Çocuğumun yaşadığı bu durum nedir? Çocuğum okulda büyük bir güvensizlik mi yaşıyor? Niye bu çocuk konuşmuyor? Okulda mı sorun var yoksa?” gibi sorular zihninizde dönüp duruyor olabilir. 

Çocuğunuz neden bunları yaşıyor, neler yapılabilir buyurun bu yazımızda beraber inceleyelim.

Seleketif Mutizm Ne Zaman Ortaya Çıkar ve Aileler Bu Durumun Nasıl Farkına Varırlar?

Selektif mutizm daha çok erken çocukluk döneminde görülen bir problemdir. En çok da çocuğun ilk defa evinden ayrılıp farklı, yabancı bir ortama girmesiyle yani anaokuluna başlamasıyla görülen bir durumdur. Aileler bu durumu çocuğun yeni ve yabancı bir ortama girmesiyle birlikte fark ederler. Daha önce çocuklarında böyle bir problemin var olduğunu gözlemlememişlerdir. Çünkü aileler çocuklarının evdeyken rahatça konuşabildiğini, kendilerini ifade edebildiğini biliyorlardır. Ailelerin akıllarında çocuklarının iletişimsel sıkıntılar yaşayabileceğiyle alakalı en ufak bir soru işareti yoktur. Aileler çocuklarındaki durumu, öğretmenden çocuklarının konuşmadığına dair şikâyet gelmesiyle fark ederler.

Selektif mutizm çocuğun yoğun bir şekilde kaygı ve güvensizlik yaşamasıyla ilişkili bir sorundur. Genelde bu problemi yaşayan çocukların ebeveynlerinin çocuklarına karşı çok fazla koruyucu, kollayıcı tutumlar gösterdiği bilinmektedir. Bu tarz aileler çocuklarının yapabileceği şeyleri onların yerine kendileri yaparlar, çocuklarının canı yanmasın, kırılıp incinmesin diye üstlerine titrerler. Çocuk kendi evindeyken ailesi onun adına her şeyi yapar ve onu her türlü zorluğa karşı korur.

Çocuk için ilk defa gideceği, yabancı bir ortam olan okul, karşı karşıya kaldığı bir zorluklar bütünüdür. Dolayısıyla karşılaştığı zorluklar karşısında çocuk ne yapacağını bilemez, yoğun kaygı ve güvensizlik yaşar.  Böyle bir durumda çocuk güven duygusunu sağlıklı bir şekilde geliştiremez. O güvensizliği dışarıdayken hissetmeye başlar. Sıklıkla zihninden “Ne oldu bana, neredeyim ben, ağzımdan bir kelime bile çıkarmayayım, çıkarırsam ne söyleyeceğim, nasıl söyleyeceğim” gibi sorular geçirir. Tabiri caizse çocuk sudan çıkmış balığa döner, öylece kalakalır. İşte selektif mutizm böyle bir güvensizliğin temelinde oluşan bir problemdir. 

Selektif Mutizmli Çocuğu Olan Ailelerin ve Bu Çocukların Öğretmenlerinin Yapması Gerekenler Nelerdir?

Selektif mutizm problemini yaşayan çocukların ailelerine ve öğretmenlerine çok fazla iş düşmektedir. Ailelerin çocuklarına göstermiş olduğu aşırı koruyucu, müdahaleci tutumları azaltması gerekir. Örneğin çocuklarına kendi başlarına yapabilecekleri şeyleri yapmasına müsaade etmek, yapabileceği konusunda teşvik etmek, çocuğun başardığı şeyleri takdir etmek; çocuğun kendi başına da bir şeyler yapabileceği konusunda güvenini artırır. Dolayısıyla çocuk dışarıda karşılaştığı zorluklara karşı daha dayanıklı olur, kendine olan güveni gelişir, doğal olarak kaygısı yatışır.

Diğer yandan sınıfında selektif mutizmli öğrencisi olan öğretmenlerin yapması gereken en önemli şey çocuğa karşı sabır göstermek olmalıdır. Seçici konuşmazlık yaşayan çocuklar, okul başlamasının üzerinden çok uzun zaman geçmesine rağmen sınıf içerisinde konuşmayabilirler. Dolayısıyla öğretmen çocuğun hemen, hızlıca konuşmaya başlamasını beklememelidir. Öğretmen sınıftayken çocuğa güven hissini verebilmeli, çocuk için ortamı güvenli hale getirebilmeli, çocuğu konuşmaya zorlamamalıdır.

Çocuğa aşamalı bir şekilde şefkatle yaklaşıp ilişki kurması önemli olmaktadır. Çocuk öğretmeninden alacağı güvenle bulunduğu ortama da güven duyar, kendini oraya ait hisseder, ortamı kabul eder ve dolayısıyla çocuk orada kendini var eder. Çünkü temelde selektif mutizm yaşayan çocuklar konuşmayarak bulundukları ortamı kabul etmezler. Onlar için o ortam güvensizdir, kendilerini orada güvende hissetmezler. Böyle olunca bulunduğu yabancı ortam, yabancı insanlar çocuğun zihninde tehdit algısı oluşturur. Çocuk oradayken ağzından çıkacak kelime karşısında zarar görebileceğine inanır.

Özetle selektif mutizmli öğrencisi olan öğretmenler zamanla çocuğun hazır bulunurluğuna bağlı olarak çocuğu etkinliklere katmaya çalışmalı, çocuğa sınıf içinde küçük sorumluluklar vermeli, çocuğu fazla zorlamadan baskı kurmadan yapabileceği şeylerle ilgili cesaretlendirmeli ve en önemlisi de çocuğun yaşadığı durumun uzun bir süreci kapsayabileceğini bilip çocuğa sabırla yaklaşmalıdır. Bu durumda, aileler de çocuklarının öğretmeni ile sıkı bir ilişki içerisinde olmalı, irtibatta kalmalıdır. Ayrıca aileler öğretmenin, çocuklarının yaşadığı durumun ne olduğunu bilmeyebileceği ihtimalini göz önüne almalıdırlar. Anne-babaların çocuklarının sınıf öğretmenine selektif mutizm hakkında bilgi vermeleri, çocuklarına karşı nasıl yaklaşılması gerektiğini ifade etmeleri çocuğun gelişme göstermesi açısından önemli bir faktör olmaktadır. 

Selektif mutizmi olan çocuklar için psikolojik desteğin önemi nedir?

Selektif mutizm, çocuklar ve ailelerini oldukça zorlayan bir problemdir. Anne-babanın çocuklarının yaşadığı soruna anlam verememesi, sebep bulamaması, durumla nasıl baş edeceklerini bilememesi, böyle bir durumda çocuklarına nasıl davranmaları gerektiğini bilememesi ebeveynleri büyük bir karmaşaya iter. Selektif mutizmden dolayı çocuğun yaşadığı sıkıntılar azımsanmayacak derecede büyüktür. Bu sorun çocuğun sosyal hayata adapte olmasını engeller, özgüvenini zayıflatır, güvensizlikten dolayı yoğun kaygı duymasına sebep olur.

Çocuk yaşadığı yoğun kaygıyla baş edemez hale gelir. Bu durum tedavi edilmezse sosyal fobi dediğimiz sosyal ortamlara girmekten duyulan yoğun kaygı hissi yaşama ve bu aşırı kaygı haliyle baş edememe durumları gözlenebilir. Sonuç olarak da birtakım durumlardan, ortamlardan kişinin kaçınması durumlarının görülmesi şeklinde bir ileri boyuta geçebilir. Özellikle okula yeni başlayan küçük çocuklar için yaşadıkları bu uzun süreç çok yıpratıcı olabilir. Çocuğun okulda konuşmaması, iletişime kapalı olması onun yaşadığı bu durumdan dolayı kolayca etiketlenmesine hatta akranları tarafından dalga geçilmesine neden olabilir. 

Mutlu Yaşam Psikolojik Danışmanlık Merkezi ekibinde yer alan psikologlar selektif mutizm problemiyle çocuk, aile ve okul-öğretmen iş birliğinde yürütülecek çalışmalarını planlar ve uygularlar. Öncelikle çocuğun yaşadığı bu sorunun nedenlerini saptamak üzere aile ve çocuk ile birebir görüşmeler yürütürler. Problemin kaynakları tespit edildikten sonra çocuğa ve aileye uygun olacak şekilde bir terapi planı yaparlar. Terapi sürecinde çocuğun öğretmeniyle de iletişim kurarak selektif mutizm hakkında bilgi verip öğretmenin çocuğa karşı nasıl bir yaklaşımda bulunması gerektiğini anlatırlar.

Terapi yöntemi olarak çocuğun yaşına uygun şekilde oyun terapisi, bilişsel davranışçı terapi, kum havuzu terapisi gibi yöntemler kullanılır. Kullanılan bu teknikler ile çocuğun kendisine ve dış dünyaya güveninin artması, güçlü bir benlik algısı geliştirmesi, hissettiği yoğun kaygının sağaltılması, sosyal ortamlarda nasıl davranılacağını öğrenmesi yönünden desteklenmesi amaçlanır. Aynı zamanda süreçte aile ile çocuğa karşı gösterecekleri, değişmesi gereken ebeveyn tutumları hakkında yeniden düzenleme yapılır. Çok yönlü bir şekilde verilen psikolojik destek sayesinde selektif mutizmi olan çocuk çok daha kısa sürede iyileşme göstermeye başlar.

Eğer siz de çocuğunuzda böyle bir problem olduğunu düşünüyorsanız merkezimizden ister online terapi ister yüz yüze terapi seansları talep edebilirsiniz.

Bu yazımızda selektif mutizm hakkında bilgi verdik. Bir önceki yazımıza https://mutluyasam.com.tr/cocuklara-koyulan-isimlerin-psikolojik-etkileri/ linkinden ulaşabilirsiniz.