Toksik Stres Nedir? Belirtileri ve Başa Çıkma Yöntemleri

Stres, günümüz insanının başa çıkmak zorunda olduğu ve sürekli yaşadığı bir duygudur. Kimi zaman olumlu etkileri olsa da genellikle fiziken ve ruhen pek çok olumsuzluğa yol açmaktadır. Hayatın her alanında var olan stresle yaşamayı öğrenmek ve onu kontrol altında tutarak yaşam kalitenizi artırmak bu sebeple daha elzem hâle gelmektedir. Bunun için öncelikle stresi tanımak, sebepleri anlamak ve kalıcı çözümleri üretmek gerekmektedir. Toksik stres ise özellikle çocuklarda görülen ve sürekli ya da tekrar eden yüksek seviyedeki stres tepkisine verilen isimdir. Yazımızda toksik stresin sebeplerini ve başa çıkma yöntemlerini ele alacağız.

Stres Türleri Nelerdir?

Stres, farklı belirtiler ve sebeplerle karşımıza çıkan bir duygu hâli olup çeşitli türleri vardır. Bunlar kişilerde yarattıkları durumlara, oluşma sebeplerine ve sonuçlarına göre isimlendirilirler. Stresin her bireyde kendini göstermesi farklı şekillerde olsa da türü ve süresi değiştiğinde hem vücut hem de beyin üzerinde çeşitli etkileri olabilir. Dolayısıyla her bir türü detaylıca inceledikten sonra karşılaşabileceğiniz süreçleri ve başa çıkma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. Bu durumu daha iyi anlamak için stres türlerine yakından bakalım.

Pozitif Stres

Pozitif stres, hızla iyileşebilen bir stres seviyesidir. Kişinin yaşadığı durumlar ve değişen koşullar karşısında olumsuz yöne evrilmek yerine duruma uyum sağlamasını veya alternatif yollar üretmesini sağlar. Bu stres türü insanda heyecan duygusunu artırır, hedefe daha iyi odaklanmasını ve gerekli durumlarda kendisini yenilemesini sağlar. Böylece kişi adına olumlu sonuçlar doğuran maddi veya manevi kazançlar oluşturur.

Akut Stres

Akut stres, yakın geçmişte yaşanan ya da gelecekte meydana gelmesi beklenen olası istek ve baskılardan kaynaklı stres türüdür. Günümüzde birçok kişinin yaşadığı, oldukça yaygın görülen bir durumdur. Örneğin bir işi yetiştirmeye çalışırken, seçim yaparken ya da çalışırken sıklıkla yaşanmaktadır. Kısa süreli bir stres hâli olduğunda zararları çok büyük olmasa bile fiziken ve ruhen yaşanan gerginlik, sağlık açısından yorucu ve yıpratıcı olabilmektedir. Akut stres herkeste görülebilir, basit yollarla kontrol altında tutulabilir ve tedavi edilebilirdir.

Episodik Akut Stres

Episodik akut stres, çok yoğun stres altında olan kişilerde görülür. Bu kişiler her şeyi kendileri yapmak ister fakat yetemezler, sürekli meşgul olmakla birlikte hiçbir yere de yetişemezler. Hayatlarını bir türlü organize edemez ve düzenli olamazlar. Bu sebeple yaşadıkları olaylara aşırı tepkiler verme ve duygularını kontrol edememe gibi durumlar yaşarlar. Zaman zaman düşüncesiz davranışlar sergileyebilirler. Ayrıca episodik akut stres, bilinmezlik sebepli endişe duygusundan da kaynaklanabilir. Bu stresi yaşayan kişiler, yaşananlar karşısında olumsuz düşünür, etraflarında da bu fikri ve tedirginliği yayma eğiliminde olurlar.

Kronik Stres

Kronik stres; insanı bedenen, zihnen ve sosyal olarak yoran, bu sebeple hayatının büyük kısmında psikolojik olarak zorlantılı sonuçlara sebep olan bir türdür. Sevilmeyen bir işte çalışmak, sorunlu ailelerde büyümek ya da evlilikte adaptasyon dönemi içinde bulunmak, kronik stresin genel olarak görüldüğü hâllerdir. Kişi, bu mutsuz eden durumu sonlandıramadığından ve çaresiz hissettiğinden bir çözüm aramaktan da vazgeçer. Kronik strese dönüşen bu süreç, kişinin fiziksel ve zihinsel olarak yıpranarak zarar görmesine neden olur. Başa çıkılmadığı takdirde kanser, ruhsal problemler, mide ve kalp sorunları gibi pek çok hastalığı beraberinde getirebilir.

Toksik Stres

Toksik stres, vücudun iyileşmesinin henüz tamamlanmadığı durumlarda uzun süre stresli olma hâlini ifade etmektedir. Koruyucu ilişkilerin bulunmadığı, kişinin destek görmediği, güvensizlik ve duygusal bağlanma problemlerinin yaşandığı durumlarda görülmektedir. Kişinin istismara uğraması, ilgi yoksunluğu çekmesi, depresif ebeveynlere maruz kalması, çocukluğunda ya da ihtiyaç duyduğu dönemlerde yetersiz bakım ve beslenme görmesi gibi durumlar, toksik stresin oluşmasında oldukça etkilidir.

Stres Nasıl Toksik Hâle Gelir? 

Stresin toksik hâle gelmesi, zaman içerisinde tekrar eden belirli sorunların bir sonucudur. “Zehirli stres nedir?” sorusunun cevabı, aslında sıradan stresin zaman içerisinde yetersiz destek mekanizmaları sebebiyle toksik strese dönüşerek kişinin hayatını zehirler hâle gelmesidir. Günlük hayatında neredeyse herkesin deneyimleyebileceği stres, çocukluk döneminden itibaren kişinin gerekli desteği ailesinden görememesi, ihmal edilmesi veya istismar edilmesi gibi durumlar sonucunda toksik hâle gelmektedir. Bunun yanında çocuğa bakan kişilerin madde bağımlısı ya da ruhsal bozukluklarının olması da buna neden olabilmektedir. Çocukluk döneminde şiddet görmek, güvenilen büyükler tarafından cinsel ya da duygusal olarak istismar edilmek de toksik stresin oluşmasında etkilidir.

Toksik Stresin Belirtileri

Tüm duygularda olduğu gibi streste de kişiye özgü belirtiler görülebilir. Fakat hayatımızın her alanında olabilen bu durumun fiziksel, davranışsal ve duygusal yansımaları, türünü veya boyutunu fark edebilmemizi mümkün kılar.

Örneğin stres altındaki kişilerde sıklıkla fiziksel belirtiler baş gösterir. Uykuda diş sıkma, kronik baş ağrısı, ağız kuruluğu, yutkunmada zorlanma, zaman zaman ellerde terleme, kaslarda yorgunluk, halsizlik veya nefes alışverişinde bozulan ritim gibi pek çok fiziksel belirti, toksik stres sonucunda meydana gelmektedir. Duygusal anlamda da oldukça yıpratıcı olan bu durumu yaşayan kişiler; huzursuzluk, endişe, sürekli mutsuzluk ve tedirginlik hâlinde olurlar. Bunun yanında dikkat dağınıklığı, unutkanlık, sinirlilik ve gerginlik de sıklıkla görülmektedir.

Gergin ve öfkeli hisseden kişilerin davranışlarında tahammülsüzlük ve aşırı tepki hâli hâkim olur. Toksik stres altındayken duyguları kontrol etmek zor olduğundan baskı altında hisseden kişilerde çevrelerine bunu yayma davranışları görülür. Bunun sonucunda öfke ve duygu patlamaları yaşanarak kırıcı davranışlar meydana gelebilir.

Toksik Stres ile Başa Çıkma Yöntemleri

Toksik stresle baş etmek, duygu hâlinin içindeyken kolay değildir hatta bu durum yeni bir stres sebebi bile olabilir. Fakat toksik stres kalıcı mıdır? Elbette ki bu sorunun cevabı hayır olacaktır. Stres, baş edilebilir bir duygu durumudur ve kontrol altına alınabilir. Bunun için tek başınıza yapabileceklerinizin yanında alabileceğiniz desteklerin de büyük faydası vardır. Bu başa çıkma yöntemlerini şöyle ifade edebiliriz:

Sosyal Destek ve İletişim 

Toksik stresin oluşmasındaki temel etken, destekten yoksun kalmak olduğundan sosyal destek almak, stresin azalmasında büyük ölçüde etkili olmaktadır. İçerisinde iyi hissettiğiniz sosyal ortamlarda daha sık bulunmalı, yakınlarınız ile hissettikleriniz üzerine konuşmalısınız. Böylece duygularınızın farkına varabilir, düşüncelerinizi paylaştıkça stresinizin azaldığını gözlemleyebilirsiniz.

Öz Yeterlik ve Kontrol Becerilerinin Güçlendirilmesi 

Kişinin kendi kendine yetebilmesi, kendisine olan saygısı ve sevgisi, sağlıklı bir kişilik için çok önemlidir. Kendi yetenek ve becerilerinizin farkına varmak için bunun üzerine düşünmeli, değerinizin farkına varmalı ve hayatınızın kontrolünü elinize almalısınız. Kendinizi tanıyarak becerilerinizi yönetmeniz, daha huzurlu ve tatmin olmuş hissetmenizi sağlayacaktır.

Zihinsel ve Ruhsal Aktiviteler 

Meditasyon, yoga ve ibadet gibi aktiviteler, kişilerin günlük yaşamın streslerinden arınarak kendilerine sakin bir zaman dilimi ayırmalarına yardımcı olur. Bu süreyi, stresli bir günün belirli bölümlerinde vereceğiniz molalar gibi düşünebilirsiniz. Sakin ve huzurlu bir ortamda zihninizi düzenleyerek stresi kontrol altında tutmayı deneyebilirsiniz.

Profesyonel Yardım

Stresle başa çıkmak oldukça zorlu bir yoldur ve tek başına başarısız olabileceğiniz ihtimali de aklınızın bir köşesinde beklemektedir. Bunu yalnız başına başarmak zorunda olmadığınızı anlamalı ve gerektiğinde profesyonel yardım almaktan çekinmemelisiniz. Profesyonel uzmanlarımız, yaşadığınız durumu tanımlamanıza, sebeplerini anlamanıza ve stresten uzaklaşarak onu kontrol altında tutmanıza yardımcı olmaktadır. Profesyonel destek almak isterseniz Mutlu Yaşam Merkezi’mizin uzman psikiyatrist ve psikolog kadrosu ile iletişime geçebilir, kendiniz için önemli bir adım atabilirsiniz.

Önceki yazımıza https://mutluyasam.com.tr/gelecek-kaygisi-nedir-nasil-basa-cikilir/ linkinden ulaşabilirsiniz.