Savunma Mekanizmaları Hakkında Her Şey

Freudyen psikanaliz yöntemine göre savunma mekanizmaları, kişinin kendi öz benliğini korumak ya da sürdürebilmek adına yaptığı ve bilinçdışı gerçekleştirdiği psikolojik stratejilerdir. Bu stratejiler, inkâr etme, çarpıtma ya da gerçekleri manipüle etme gibi davranış modelleriyle kendini gösterebilir.

Genellikle sağlıklı bir psikolojiye sahip tüm kişiler, yaşamları süresinde pek çok savunma kullanır. Savunma mekanizmalarının durmaksızın kullanımı, kişinin fiziksel ve psikolojik sağlığını olumsuz etkileyerek kişiyi patolojik hâle getirebilir.

Bu mekanizmaların amacı; kişinin benliğini, zihnini ve egosunu, endişe ile sosyal kaygılardan korumak ya da kişinin baş edemediği bir durum karşısında işleri kolaylaştırmaktır. Dürtüler tarafından şekillenen savunma mekanizmaları, tehditleri azaltarak kişinin yaşanan durumla baş etmesi için oluşturulur.

Yaşantınızdaki olaylara karşı tutumlarınız istenmeyen sonuçlara sebep oluyorsa ve hayatınızda olumsuz etkisi baskın olan savunma mekanizma örneklerine rastlıyorsanız psikolojik danışmanlık alabilirsiniz. Böylece tutumlarınızın hayatınıza etkisini fark edebilir ve tekrarlamayı istemediğiniz davranışlarınızı değerlendirebilirsiniz.

Savunma Mekanizmalarının Özellikleri

Psikolojiyi tek düzlem üzerinden değerlendirmek yanıltıcı olabilir. İnsan psikolojisi iç içe geçmiş katmanlar barındırır. Psikolojide savunma mekanizmaları çeşitli özelliklerle kendini gösterir. Bu özellikler aşağıdaki gibidir:

• Bu mekanizmalar bilinçsiz bir şekilde gerçekleştirilir.
• Savunma davranışları sık tekrarlandığında anormal olarak nitelendirilir.
• Savunma hâli, kişinin benliğine karşı hissettiği tehdit için oluşturduğu bir mekanizmadır. Ruhsal savunma mekanizmalarının temelinde kendini koruma vardır.
• Mekanizmalar, kişinin hayatında olumlu sonuçlar doğurabildiği gibi olumsuz sonuçlar da yaratabilir.
• Savunma hâlinin getirdiği faydalar, ânı kurtarsa da geçicidir ve problemin çözümü için yeterli değildir.

Neden Savunma Mekanizmaları Kullanılır?

Şiddetli arzular ile toplumsal düzenin baskısı altında kalan ben kavramı, ruh sağlığını korumak adına bazı savunma yöntemleri oluşturur. Psikolojide savunma mekanizmaları, ben kavramının dengesini sağlamasına imkân verir. Bu sayede kişi, bireysel ve toplumsal sağlığını koruyabilir. Ancak bu mekanizmaların aşırı kullanılması, dıştaki gerçekliğin yitirilmesine sebep olabilir.

Doğuştan kazanılan bir aygıt olarak değerlendirilebilen bu mekanizmaların kullanılmasının temel amacı, çevreyle uyum sağlanmasıdır. Özellikle yetişkin bireylerde bu mekanizmalar, ruh sağlığının kazanılmasında kritik rol oynar. Bu mekanizmalarla birlikte kişi, yaşadığı zorlukla daha rahat başa çıkabilir. Online terapi desteği alarak yaşadığınız zorlu süreci daha iyi anlayabilir ve daha sağlıklı yönetebilirsiniz.

Savunma Mekanizması Türleri

Savunma mekanizmalarının faydaları göz önünde bulundurulduğunda bu mekanizmaların türleri, “en az etkili” yani ilkel ve “en etkili” yani olgun savunmalar olmak üzere iki sınıfta toplanabilir.

Gelişimin ilk aşamalarında ortaya çıkan ilkel mekanizmalar, bilinçsiz ve kasıtsız tepkilerden oluşur. Çoğunlukla çocukluk sürecinde endişeyi bastırmanın en ideal yöntemi olarak kullanılır. Fakat hayatın ilerleyen dönemlerinde olumlu etkileri oldukça az seviyede olabilir ve hatta bu mekanizmalar olumsuz sonuçlara da yol açabilir.

Yapıcı ve bilinçli kararları kapsayan olgun savunma mekanizmaları, kişinin kabul etmesi zor gelen duygu ve düşünceleri reddetmek ya da yok saymak yerine daha az tehlike içeren bir yerden ele almasını sağlar. Olgun dönemdeki savunma mekanizmasına örnek olarak zor ve stresli anlarda fedakârlık gibi daha yapıcı tutumların tercih edilmesi gösterilebilir.

Savunma Mekanizmalarının Evreleri

George Vaillant, savunma mekanizmalarını dört kategoriye ayırarak inceler. Bu kategoriler, psikoanalitik gelişim kademeleriyle ilişkilidir. Vaillant’ın oluşturduğu kademeler aşağıdaki gibidir:

• I. Kademe: Patolojik Savunmalar

İnkâr, çarpıtma ve bölme davranışları bu kademede görülür.

• II. Kademe: Olgunlaşmamış Savunmalar

Dışavurma, şizoid fantezi, pasif-agresif davranış ve yansıtma, ikinci kademede olan tutumlardır.

• III. Kademe: Nevrotik Savunmalar

Üçüncü kademede görülen davranışlar yer değiştirme, ters tepki oluşturma, bastırma ve regresyondur.

• IV. Kademe: Olgun Savunmalar

Dördüncü kademedeki kişide süblimasyon, ödünleme ve fedakârlık ön plana çıkar.

Patolojik Savunmalar

• İnkâr

Kullanılma sıklığı en fazla olan savunma mekanizmalarından biri yadsımadır. Herkesin kabul ettiği açık bir gerçeği kişi kabul etmez. Çoğunlukla bu savunma mekanizmasını kullanan kişiler, yaşadıkları olumsuz bir olayın ya da istenmeyen düşüncelerin varlığını reddederler. Genellikle yokmuş gibi davranabilirler. Yaşanan durumla baş etmektense hiç olmamış gibi davranmak daha kolay gelebilir.

• Çarpıtma

Bilişsel çarpıtma, kişide depresyon ve kaygı bozukluğu gibi psikopatolojik durumların başlamasında ya da aktif bir şekilde devam etmesinde rol oynayan abartılı ve akıl dışı bir düşünce kalıbıdır. Bilişsel çarpıtmalar, kişinin gerçeği algılama biçiminde yanlışlıklara sebep olur. Olumsuz düşünme kalıplarına sahip olmak, daha da olumsuz olan duygu ve düşüncelerin pekişmesine sebep olur.

• Bölme

Bölme, “siyah-beyaz düşünme” olarak da bilinir. Algılanan bir durum, çeşitli yönlerden ele alınmaz. Bir şey ya tamamen iyi ya da tamamen kötüdür. Bu mekanizma çoğunlukla çocuklarda gözlemlenir.

Olgunlaşmamış Savunmalar

• Dışavurma

Kişinin, bilinçsiz olarak sahip olduğu bir dürtünün ya da arzunun, davranışlarında kendini göstermesi hâlidir. Kişi, mevzu bahis dürtü ya da arzunun sebep olduğu duygulardan haberdar değildir ve davranışını yönlendirdiğini fark etmez. Dışavurma savunma mekanizmasının bastırma örnekleri; içki içmek, uyuşturucu madde kullanmak ve hırsızlık yapmak olarak sayılabilir.

Genellikle bu dışavurma tutumu, kişinin kendine ya da çevresine zarar verir. Bu kavram; psikoterapi, cinsel bağımlılık tedavisi ve ebeveynlik alanlarında sıklıkla kullanılır. Ruhsal savunma mekanizmalarını daha iyi anlamak ve hayatınızdaki karşılığının farkına varmak için online terapi desteği alabilirsiniz.

• Pasif-Agresif Davranış ve Yansıtma

Bir kişiyle doğrudan iletişim kurmak yerine o kişiye karşı pasif düşmanlık davranışları sergilemeyle karakterize edilir. Spesifik bir tutumun sergilenmesi gereken anlarda herhangi bir eyleme geçmemek, örneğin sevgilinin sorusuna kasten cevap vermemek ya da belirli bir buluşmaya bilerek geç kalmak, tipik birer pasif-agresif tutumdur.

• Şizoid Fantezi

Fantezi, canlı zihinsel imgelerin de kullanması sonucunda insanın hayal gücü yeteneğinin aracılık ettiği belirli arzuların ifade edilmesiyle karakterize edilir. Fanteziler, imkânsız senaryolardan oluşur.

Örneğin, gün boyunca kendisinin başarılı, zengin ve popüler olduğunu hayal eden, ancak bunun için hiçbir çaba sarf etmeyen kişilerin fantezi kurduğu söylenebilir. Bu kişiler, gerçek dünyada karşılaştıkları güçlüklerle mücadele etmek yerine kendi fantezi dünyalarına gömülmeyi tercih ederler.

Nevrotik Savunmalar

• Yer Değiştirme

Bu savunma mekanizması, kişinin isteklerini istediği şekilde yansıtmadığı anlarda ortaya çıkar. Saldırgan dürtünün yedek bir hedefe ve çoğunlukla daha güçsüz bir hedefe yönlendirilmesini ifade eder.

• Ters Tepki Oluşturma

Kabul edilmek istenmeyen duygu ya da düşüncenin tam tersi şekilde yansıtılmasıdır. Yansıtılan davranış aşırı olumludur. Genellikle gösterişçilik ya da takıntı olarak görülebilecek abartılı davranışlar gösterilir, gerçek duygu ve düşüncelerin gizlenmesi sağlanır.

• Bastırma ve Regresyon

Bastırma, rahatsız edici ya da acı verici durumların bilinçli farkındalığın dışına itilmesidir. Bastırılabilir, ancak bu durum anıların tamamen kaybolduğu anlamına gelmez.

Regresyon, kaygılı durumlarda ortaya çıkan gelişimsel olarak bir gerileme hâlidir. Örneğin, tuvalet eğitimini tamamlamış olsalar da travmatik durumlar karşısında çocuklar, yataklarını ıslatmaya başlayabilirler.

Olgun Savunmalar

• Süblimasyon

Kabul edilemeyen bir duygu ya da düşüncenin sosyal olarak daha kabul edilebilir şekillere dönüştürülmesidir. Çoğunlukla saldırgan veya sorunlu dürtüler, bu mekanizma ile olumlu seçeneklere saptırılır. Örneğin, bastırılmış öfke hisseden bir kişi, futbol ve boks gibi sporlara yönelerek duygularını ifade edebilir.

• Ödünleme

Kişinin, bir alandaki başarısızlığını telafi etmek amacıyla farklı alanlarda başarılı olmaya odaklanmasıdır.

• Fedakârlık

Genellikle kişinin, kendisi ile benzer olumsuz tecrübeler geçirmiş başka insanlara yardımcı olması ve bundan kişisel tatmin geliştirmesidir.

Önceki yazımıza https://mutluyasam.com.tr/hipomani-nedir/ linkinden ulaşabilirsiniz.