Sanatın İyileştirici Gücü: Sanat Terapisi

Sanat, insanın hayal gücü ve yaratıcılığının estetik beceri yoluyla ifade edilmesi olarak tanımlanır. Yapılan arkeolojik kazılarda tarihte var olmuş ilk insanların bile duygu, düşünce ve yaşantılarını resim veya heykel gibi çeşitli sanatsal yollarla ifade ettikleri görülür. Bu da sanatın insanla ne kadar iç içe olduğunu ve insan için ne denli önem ifade ettiğini gözler önüne sermektedir.

Sanat, estetik ve güzellik anlayışını ortaya koymakla birlikte insanların tüm duyularına (görme, duyma, koklama, tatma, dokunma, hareket) ve duygularına hitap eder. Bu sebeple hem sanatı ortaya koyan sanatçı hem de sanatı takip eden birey için bir nevi duyguları aktarma, duygudaşlık yaratma ve rahatlama aracı olmuştur.

Zaman içerisinde sanatın sadece estetik kaygılarla yapılmadığı ya da duyguları ifade ederek rahatlama sağlamanın yanı sıra çok daha fazla şeyi yansıttığı gözlemlenmiştir. Bu gözlemler sonucunda sanat çalışmalarının psikolojik iyileştirme gücü taşıdığı fark edilmiş ve bu gücün ortaya çıkmasına yönelik yapılan araştırmaların akabinde ise sanat terapisi ekolü geliştirilmeye başlanmıştır. Böylece günümüzde sanat terapisi, günlük yaşamın zorluklarıyla başa çıkmada ya da psikolojik problemlerin tedavisinde sıkça kullanılan bir terapi ekolü hâline gelmiştir.

Sanat Terapisi Nedir?

Sanat terapisi; bu alanda eğitimlerini tamamlamış bir ruh sağlığı uzmanı eşliğinde (psikolog, psikolojik danışman, psikiyatrist) danışanların ruhsal anlamda iyileşmeleri ve kendilerini daha iyi hissetmeleri için resim, boyama, kil çalışması gibi çeşitli görsel sanat dallarının kullanıldığı bir terapi biçimidir.

Sanat terapisi, bireysel olduğu kadar grup, aile ve çocuk terapilerinde de aktif biçimde kullanılabilir. Ayrıca kişinin psikoterapi sürecinde baştan sona tercih edilebileceği gibi Bilişsel Davranışçı Terapi, Şema Terapi ve Oyun Terapisi gibi yöntemlerin içerisinde de ihtiyaç duyulan noktalarda terapist tarafından uygulanabilir.

Bu yöntem sayesinde öncelikle duyguların sanat aracılığıyla dışa vurumu sağlanır. Duyguları dışa vurum aşamasında ise dokunma, görme, denge, hareket ve koklama gibi pek çok duyu devreye girer. Bunları yaparken sorunların hepsi sözel olarak anlatılmak zorunda değildir. Sanat, terapi çalışmalarında duyguları ve yaşantıları anlatma konusunda aracı rol üstlenir.

Sanat terapisinde elde edilen sanatsal ürünler, aynı zamanda sembolik biçimlerde yorumlanarak ruh sağlığı uzmanı tarafından psikolojik yönden analiz edilebilmektedir. Ortaya çıkan ürünlerin bu şekilde yorumlanabilmesi sayesinde bilinçdışındaki içerikler, sanat terapisi çalışmalarına somut bir biçimde yansır. Bu durumda birey kendisini duyusal, mental, duygusal, düşünsel, davranışsal, yaşantısal ve kültürel anlamlarda daha objektif biçimde gözlemleme fırsatı bulur. Üstelik bu gözlem hem bilinç hem de bilinçdışı düzeyde yapılabilir.

Örneğin danışanın resminde genellikle siyah renkleri kullanması psikanalitik açıdan yorumlandığında genellikle karanlık, üzüntü, endişe veya depresyon gibi duyguları ifade eder. Sanat terapisinde kullanılan resim analizi yorumlarına göre resmin, kâğıdın sol tarafında konumlanmış olması genellikle kişinin geçmişiyle, anne figürüyle veya kadınsı enerjiyle ilişkilendirilir. Böylece kâğıdın sol tarafında yer alan çizimler, sanatçının geçmişinin veya anne ile olan bağlantısının bilinçaltından bilinç düzeyine sembolik yansıması olabilir. Danışanın çizdiği resimlere yapılan bu yorumlar genellikle bilinçdışındaki duygusal içeriklerini ortaya çıkarmakta oldukça etkilidir.

Ancak sanat terapisi içerisinde keskin tanımlar veya tek bir doğru anlam içeren katı kurallar ve formüller bulunmamaktadır. Bu nedenle terapist, danışanının çizdiği bir resme sadece kendi yorumunu katamaz. Çünkü kâğıdın sol tarafına çizilmiş bir resim, herhangi bir danışanın anne otoritesini yansıtması olarak açıklanabilirken başka bir kişi için geçmiş bir yaşantıyı sembolize edebilir. Bu yüzden tüm sanat terapisi çalışmaları, danışanın ifade ettiği kadarıyla yorumlanır ve sembollere yükledikleri ile anlam bulur.

Sanat Terapisi Ne Değildir?

Sanat terapisi, sanatı aktif biçimde kullanması nedeniyle aslında tam olarak ne olduğu konusunda kafa karışıklığı yaratabilir. Bu nedenle ne olmadığı konusu da oldukça önemlidir. Öyleyse “Sanat terapisi ne değildir?” sorusunun cevabını açıklayıcı bir şekilde sizlere aktarmaya çalışalım.

Sanat terapisi;

• Sanat kursu değildir.

Sanat terapisi, sanat kursları gibi öğretim amaçlı bir yöntem değildir. Örneğin bir resim kursu, resimlerin nasıl yapılması gerektiği üzerine öğretici çalışmaların yapıldığı ve estetik ürün yaratmanın ön planda olduğu bir yapıya sahiptir. Ancak sanat terapisinde danışanlar, istedikleri materyali istedikleri gibi kullanma özgürlüğüne sahiptirler. Herhangi bir estetik kaygı içermez. Hedef, danışanın iç dünyasını yansıtabilmesidir.

• Sanattan anlayan veya sanatçı olan her kişi tarafından uygulanamaz.

Sanat terapisi bir psikoterapi ekolü olduğundan bu eğitimi almış psikoterapistler tarafından uygulanabilir.

• Sınırlandırıcı ve kuralcı değildir.

Danışanlar terapide mevcut olan tüm ürünleri, iç dünyalarını yansıtacak şekilde istedikleri gibi özgürce kullanabilirler.

• Hobi değildir.

Sanat yapılması keyif veren ve hobi olarak da kullanılabilen bir alandır. Ancak sanat terapisi yalnızca hoşa giden bir etkinliği yapmak değildir. Burada sanat teknikleri bir psikoterapi aracı olarak kullanılır. Terapi yöntemi olması nedeniyle duygu, düşünce ve davranış anlamında psikolojik iyi oluşun artırılması hedeflenmektedir.

• Her şeyin anlatılması ve konuşulması gereken bir yöntem değildir.

Sanat terapisinde danışanlar, yaşantılarının istedikleri kadarını paylaşabilirler. Sözel dışa vurumun çeşitli nedenle sürdürülemediği alanlarda sanat yoluyla dışa vurum sağlanır, iç dünyanın aktarımı mümkün kılınır. Bu nedenle, özellikle yaşadığı problemleri anlatmakta güçlük yaşayan ve duygularını bastıran kişilerde sanat terapisi etkili bir yöntem olarak kullanılmaktadır.

Sanat Terapisinde Hangi Teknikler ve Malzemeler Kullanılabilir?

Sanat terapisi uygulamalarında görsel sanatlardan yararlanılır. Görsel sanatlarda kullanılan pek çok materyal, terapi esnasında da kullanılabilmektedir. Materyallere yüklenen anlamlar, sanat terapisi çalışması yapan kişinin hayal gücüne ve yaratıcılığına bağlı olarak değişebilmektedir. Örneğin bir danışan, kuru dalları direkt olarak kâğıdına yapıştırırken başka bir danışan ise onları kırabilir ve kırık parçalardan insan vücudu, evin çatısı ya da ağaç gövdesi gibi nesneler oluşturmaya çalışabilir.

Hayal gücü ve yaratıcılıkla yoğrulmaya açık olan sanat terapisi çalışmalarında kullanılan teknikler ve malzemeler aşağıda belirtilmiştir. Ancak bu materyaller, çalışmayı yapan kişinin hayal gücü ve yaratıcılığına bağlı olarak çeşitlendirilebilir.

Kullanılan Teknikler:

• Boyama
• Çizim
• Kil Çalışmaları
• Heykel
• Fotoğraf

Boyama, çizim ve heykel gibi tekniklerle psikolojik sağaltım uygulamaları bir araya getirilerek sanat terapisinin kendine has farklı yöntemleri oluşturulmuştur. Bu metodlardan bazıları şunlardır:

• Boş Sayfa Tekniği: Bu teknikte, danışanlar boş bir sayfaya herhangi bir şey çizmeden önce onu sadece doluymuş gibi hayal ederek zihinlerinde canlandırmaları istenir. Daha sonra, sayfayı tamamen dolduracak şekilde çizim yapmaları söylenir. Bu teknik, danışanların hayal güçlerini kullanarak kendilerini ifade etmelerini sağlar.

• Çizgi ve Şekil Tekniği: Bu teknik çerçevesinde danışanlara belirli şekillerin veya çizgilerin yer aldığı bir sayfa verilir. Danışanlar, bu şekilleri kullanarak kendi çizimlerini yaparlar. Böylece yaratıcılıklarını ve düşünsel becerilerini kullanarak kendilerini ifade etmelerini sağlanır.
• Temsil Tekniği: Danışanların belirli bir konuyu resimleştirmeleri istenir. Bu konu, iç dünyalarındaki bir sorun veya yaşadıkları bir travma olabilir. Danışanlar, bunları resimleyerek kendi duygusal durumlarını anlamaya çalışırlar.
• Renk Terapisi: Bu teknikte, danışanların belirli bir renk veya renk kombinasyonunu kullanarak resim yapmaları istenir. Her renk, belirli duygusal durumlarla ilişkilendirilir. Böylece seçtikleri renkler, kendi duygusal durumlarını anlamalarına yardımcı olacak araç görevini görür.

Kullanılan Malzemeler:

• Kuru/Sulu/Pastel Boya
• Guaj Boya
• Parmak Boya
• Yağlı Boya
• Tuval
• Kurşun Kalem
• Kil
• Kâğıt
• Doğa Ürünleri (yaprak, dal, kozalak gibi)
• İp/İplikler
• Karton, Renkli Kâğıtlar
• Makas
• Fırça
• Sim, Pul
• Gazete Kâğıtları
• Stickerlar

Sanat Terapisi Kimlere Uygulanabilir?

Sanat terapisi, insanların duygusal, sosyal ve psikolojik sağlığını iyileştirmek için kullanılan bir terapi türüdür. Bu yüzden çocukluk çağından yaşlılık dönemine kadar her yaş grubuna uygulanabilir. Özellikle çocuklara uygulanan sanat terapisi çalışmalarının anlamları çok önemlidir. Çünkü çocuklar, genellikle sözel ifade ile duygularını anlatmakta zorluk çekebilirler. Bu terapi yöntemi ise duygularını ifade etmelerine, iç dünyalarında yaşadıkları sorunları aktarmalarına, streslerini azaltmalarına ve özgüvenlerini artırmalarına yardımcı olur.

Sanat terapisi aynı zamanda, hastalık veya travma sonrası iyileşme sürecinde de kullanılır. Örneğin kanser hastaları, travma sonrası stres bozukluğu belirtileri gösterenler, kronik ağrıları olanlar ve diğer sağlık sorunları yaşayanlar için tedavi sürecinde çok faydalı olabilir. Duygusal rahatlama sağlamasının yanı sıra yaratıcılık geliştirme ve özgüven artırma gibi birçok durumda rol oynar.

Sanat terapisi, psikolojik rahatsızlıkları olan kişilere de uygulanır. Örneğin depresyon, anksiyete, obsesif-kompulsif bozukluk ve diğer psikolojik bozuklukları olan kişiler için tedavi sürecinde önemli bir rol oynar. Örneğin bu kişilerde; duygusal rahatlama, stres azaltma, duygusal yaraların iyileştirilmesi, yaratıcılığı geliştirme ve özgüven artırma gibi birçok fayda sağlar.

Sanat terapisinin psikolojik rahatsızlıklarda oynadığı sağaltıcı görevleri şöyle sıralayabiliriz:

• Anksiyete ve Stres: Sanat terapisi, anksiyete bozukluğu olan danışanlarda kaygıdan kaynaklı yoğun olarak hissedilen stres seviyelerini azaltma, bedensel olarak gevşeme, sakinleşme ve sakin duygu durum hâllerini koruma konularında yardımcı olur.

• Depresyon: Bu terapi yöntemi, depresyon belirtileri gösteren danışanların bilinçaltını kaplayan mutsuzluk, stres, olumsuz düşünceler ve yaşantılar gibi durumların getirdiği duygusal yükleri dışa vurmada etkili bir araç görevini üstlenir. Bu kişiler için sanat terapisi, duygularını dışa vurdukça kendilerini anlamada, düşüncelerini ifade etmede, hayatlarına anlam katmada, yaşam motivasyonlarını artırmada ve şimdiki durumu için kendileri adına bir şey yapma isteklerinin oluşmasında etkili rol üstlenir. Böylece bu yöntem, depresyonu olan danışanların duygusal durumlarını iyileştirmelerine yardımcı olur.

• Travma Sonrası Stres Bozukluğu: Sanat terapisi, travmatik bir olaydan sonra stres belirtileri gösteren danışanların duygusal durumlarını iyileştirmelerinde önemli araç görevi görür. Çünkü birçok danışan için travmatik bir yaşantıyı tekrar hatırlamak, gözünün önüne getirmek ve bu yaşantı üzerine konuşmak hiç kolay değildir. Travmatik yaşantılar kişinin başına gelmesini hiç istemediği olaylar olduğundan dolayı kişi, kendisinde travma etkisi yaratmış bir olayın başına geldiğini de bir an önce unutmak, yok saymak, konuşmayarak arkasında bırakmak isteyebilir.

Ancak duygusal açıdan çözümlenmemiş bir olay dile gelmese bile bilinçaltında olumsuz duygularla işlenmeye devam etmektedir. Bu olumsuz işlevsellik, kişinin travma sonrası stres belirtileri göstermesinde büyük rol oynamaktadır. İşte bu gibi durumlarda danışan, sanat terapisinin tekniklerini ve materyallerini kullanarak travmatik yaşam deneyimlerini dışa vurabilir, gittikçe kendisini daha kolay ifade edebilir. Bilinçaltında olumsuz işlenmeye devam eden düşüncelerin sanat terapisi çalışmaları ile somutlaştırılmış sembolleri üzerinden psikolojik sağaltımın yapılması kolaylaşabilir. Böylece bu terapi yöntemi, danışanların travmatik deneyimlerini ifade etmelerine, stres seviyelerini azaltmalarına ve duygusal rahatlama yaşamalarına yardımcı olur.

• Bağımlılık: Sanat terapisi, bağımlılıkla mücadele eden danışanların tedavisinde de kullanılır. Bu terapiye yönelik çalışmalar, danışanların iç dünyalarını anlatmalarına, aslında neye ihtiyaç duyduklarını ve neyin yerine bağımlılık objesini koyduklarını anlamalarına yardımcı olur. Danışanın bağımlılık geliştirdiği şey ne olursa olsun, bundan kurtulmak için neler yapabileceğinin yanı sıra psikolojik dayanıklılığına ve ego gücünü nasıl artırabileceğine dair tedaviye yardımcı çalışmalar da yapılmış olur. Bu çalışmalar, bağımlı kişilerin kendilerini ifade etmelerinde, stres seviyelerini azaltmalarında ve duygusal rahatlama yaşamalarında etkilidir.

• Otizm Spektrum Bozukluğu: Bu terapi yöntemi, otizm spektrum bozukluğu olan danışanların iletişim becerilerini geliştirmelerine, yani duygusal olarak kendilerini ifade etmelerine ve duygusal bağ kurmalarına yardımcı olur. Renkler, dokulu malzemeler ve seçtiği materyallerle ortaya koyduğu bir çalışma, kendinden dış dünyaya yapacağı bir aktarım anlamını da taşır.

Otizm tanısı almış bireyler kendilerini dış dünyaya kapattıkları için sosyal iletişim kurmakta zorlanmaktadırlar. Ancak sanat terapisi, dışa vurumcu özelliği sayesinde otizmli bireylerin kendi iç dünyalarından herhangi bir bilgiyi ya da duyguyu ifade ederek dış dünyayla bağ kurmalarında başlatıcı ve sürdürücü bir rol üstlenebilmektedir.

Neden Sanat Terapisi Almalısınız?

Sanat terapisi; günlük yaşam zorluklarıyla duygusal anlamda mücadele etmede, psikolojik sağlık ve sağlamlığı iyileştirmede oldukça etkili bir terapi yöntemidir. Nasıl ki her birimiz beden sağlığımız için yiyeceklerden ya da takviye besinlerden her gün belli vitamin ve mineral destekleri almaya çalışıyorsak psikolojik iyi oluş hâlini devam ettirmek için de sanat terapisinden faydalanabiliriz.

Bu terapi yönteminin bizlere sağladığı diğer yararlar ise şu şekilde özetlenebilir:

• Kendini İfade Etme ve Farkındalık Kazanma

İnsan, doğası gereği düşünen ve konuşan sosyal varlıktır. Bu nedenle kişi kendini ifade etme yollarından biri ile düşündüklerini dışarı aktaramadığında iç dünyasında büyük bir düşünce tufanı oluşturur. Bu durum birçok kişi tarafından “Beynim hiç durmuyor. Kafam çok karışık. Uykumda bile beynim sanki benimle konuşuyor,” gibi cümlelerle ifade edilmektedir.

İşte tam da burada insan doğasına uymayan ve insanın kendisini uydurmak için zorladığı kaotik bir durum başlar. Bu durumda düşündüğünü özgürce ifade etmenin yanı sıra koşulsuzca, yargılanmadan ve kendisiyle empati kurularak dinlendiğini bilme ihtiyacı doğar. Kişi bu ihtiyacını karşılayamadığında ise psikolojik zorlanmanın getirdiği bazı semptomlar ve psikolojik rahatsızlanmalar ortaya çıkabilir.

Bu noktada sanat terapisi, danışanların isterlerse hiç konuşmadan da kendilerini özgürce ifade etmelerini sağlar. Ayrıca kişinin kendini ifade etmesini söze dökmek dışındaki çeşitli tekniklerle sağlatır. Kendini sanat yoluyla ifade eden danışanlar, kendi duygusal durumlarını anlayarak duygu, düşünce ve davranışları hakkında farkındalık kazanırlar.

• Stres Azaltma

Sanat terapisi, stres azaltmaya yardımcı ve rahatlatıcı güçteki teknikleri içerir. Nasıl ki boş bir kâğıda ya da tuvale çizim yapma ve boyama gibi sanat çalışmaları stresli bir günün ardından kişinin hem bedensel hem de zihinsel olarak gevşemesine yardımcı oluyorsa sanat terapisi de stres kaynaklarını anlamaya yardımcı olarak kişinin gelecekteki zor durumlarla baş etmeyi öğrenmesine katkı sağlamaktadır.

• Özgüven Artırma

Bu terapi yöntem, özgüveni artırmaya yardımcı olur. Yapılan bir çizim veya boyama, danışanın duygusal farkındalığının ve duygularıyla kalabilme becerisinin artmasına kanal oluşturur. Bu farkındalıkla beraber kişi kendi hayatında olumlu yönde duygusal, düşüncesel, davranışsal ve ilişkisel değişimleri sağlayabilir. Böylece hayatının kontrolünün kendi elinde olduğunu hissetmeye başlayan danışanlar, hayatın getirdiği sorunlara karşı psikolojik dayanıklılıklarının arttığını da fark edebilirler. Bu farkındalık, özgüvenin gelişmesinde önemli rol oynamaktadır.

• Terapide Kendini İfade Etme Esnekliğini Arttırma

Sanat terapisi, esnek bir şekilde kişiye ve duruma özel olarak şekillendirilebilir. Böylece danışanlar, bu çalışmalar sayesinde kendilerini ifade etmek için daha az kural ve sınırlamaya tabi olurlar. Bu durum, kişilerin daha rahat ve özgür biçimde kendilerini ifade edebilmelerine olanak tanır.

• Yeni Bakış Açıları Kazandırma

Bu yöntem sayesinde danışanlara yeni bakış açıları kazandırabilir. Böylece kendilerini ifade ederken, duyguları ve düşünceleri hakkında yeni bir perspektif oluşturabilirler. Bu durum, kişilerin hayatı daha iyi anlamlandırmalarına, sorunlar karşısında çözüm odaklı düşünmelerine ve yaşam olaylarını çok yönlü şekilde inceleyip yorumlayabilme becerilerini kazanmalarına katkı sağlar.

Neden Mutlu Yaşam Psikolojik Danışmanlık Merkezi’nden Sanat Terapisi Almalısınız?

Merkezimiz, psikolojik sorunlarınızla mücadele etmenize yardımcı olabilecek deneyimli ve yetkin terapistlerle çalışır. Terapistlerimiz, sizin özel ihtiyaçlarınıza göre bir psikoterapi programı oluşturarak sizlere yardımcı olacak en etkili terapi desteğini vermeye çalışırlar. Böylece merkezimizde kendinizi ifade etmek, psikolojik iyi oluşunuzu artırmak ve duygularınızı açıklamak için güvenli bir alan bulursunuz. Bu sayede psikolojik sorunlarınızla yüzleşmek ve onlarla başa çıkmak sizin adınıza daha kolay hâle gelir.

Deneyimli ve uzman terapistlerimizle başlayabileceğiniz terapi programları hakkında bilgi almak için kurumumuzla iletişime geçebilirsiniz.

Sağlıklı ve mutlu günler dileriz.

Önceki yazımıza https://mutluyasam.com.tr/kisisel-gelisim-ve-kendini-kesfetme-yollari/ linkinden ulaşabilirsiniz.