Akran Zorbalığı Nedir ve Nasıl Engellenir?

Çocuklar ve ergenler arasında sıklıkla karşılaşılan “akran zorbalığı”, ciddi psikolojik etkileri olan bir sorundur. Kişinin, kendisinden güçsüz gördüğü kişilere uyguladığı psikolojik veya fiziksel baskı olarak tanımlamak mümkündür. Zorbalık olabilmesi için bir kerelik değil, tekrar eden bir süreç olması gerekmektedir. Bu baskıyı uygulayan kişilere de “zorba” adı verilmektedir. Akran zorbalığı ise çocuk ya da ergenin kendi yaş grubundaki kişilere yönelik sözel, fiziksel, sosyal veya dijital yollarla kasıtlı olarak zarar verici davranışlarda bulunmasına denir. İngilizcede “peer bullying” veya “peer harassment” gibi terimlerle ifade edilmektedir.

Akran Zorbalığı Çeşitleri

Her yaş grubunda görülebilen akran zorbalığı, çocukların akranlarıyla nasıl iletişim kurulacağını bilmedikleri okul öncesi yaşlarında görülmeye başlanır. Ancak yapılan araştırmalar; 6-15 yaş arasındaki çocuklarda daha yoğun olduğunu göstermiştir. Bu olayların ortaokulda en üst seviyede olup lisede azalmaya başladığını da yine araştırmalar sonucu bilmekteyiz. Bu tür olaylar farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bunları maddeler halinde inceleyelim;

1. Fiziksel zorbalık; en sık rastlanan durumdur. Bu tarz bir olayda vurma, itme, saç çekme, tükürme gibi davranışlara sık sık rastlanmaktadır. Eşyalara zorla el koyma, haraç kesme, eşya çalma gibi fiziksel güç kullanarak yapılan eylemleri de içermektedir.
2. Sözel zorbalık; dışarıdan izlemesi biraz daha zor olan ancak en sık yaşanan olaylardan biridir. Hakaret etme, alay etme, tehdit etme, lakap takma gibi sözlü saldırıları içerir.
3. Sosyal (duygusal) zorbalık; arkadaş grubu içinde dışlama, dedikodu yayma, kişiye grup aktivitelerinde görev vermeme, arkadaşlarıyla arasını bozma gibi davranışları örnek verebiliriz.
4. Siber Zorbalıkta; sosyal medya ve internet yoluyla hakaret, tehdit veya aşağılayıcı paylaşımlar vardır. Kişiyle yüz yüze irtibata geçmeden internet yoluyla yapıldığı için daha kolay yönetilmekte ve günümüzde hızla artmaya devam ediyor.
5. Cinsel zorbalık; bir kişiye gösterilen rıza dışı her türlü cinsel muamele ve kurulan iletişim olarak karşımıza çıkar. Müstehcen fotoğraflar, mesajlar veya videolar göndermek veya yayınlamak, uygunsuz cinsel yorumlar, şakalar veya el hareketleri yapmak, cinsel içerikli söylentiler yaymak gibi davranışlardır.

Akran Zorbalığı Neden Olur?

Benzer yaş gruplarındaki çocuklar arasında görülen akran zorbalığının pek çok sebebi olabilir. Bu davranışları sergileyen çocuklarda genellikle sorun çözme becerileri gelişmemiştir. Saldırgan ve dürtüsel bir yapıya sahip olurlar. Kendi problemlerini dışsallaştırma eğilimleri vardır, yani yaşadığı problemlerin başkaları yüzünden olduğuna inanır ve dışarıdaki insanlara tepki gösterirler. Zorba kişilerin, sadece akranlarına karşı değil diğer yetişkinlere karşı da olumsuz davranışları bulunur. Okulda, derslerinde ve sosyal becerilerinde genellikle düşük başarıda olurlar. Kurallara uymama eğilimi gösterirler.

Bu gibi durumlara yol açan birçok etken bulunur. Bunların başlıcalarını şöyle sıralayabiliriz:

• Aile içinde şiddet gören veya ilgisiz büyüyen bireyler, saldırgan davranışlar sergileyebilir.
• Sevgi, ilgi ve denetimsiz büyüyen bir çocuk, başkaları tarafından önemsenmek ister ve bu yüzden arkadaşları arasında üstün bir rolde olmak için yapabilir.
• Özgüven eksikliği hisseden bireyler, başkalarına güç uygulayarak bu açığı kapatma eğiliminde olabilir.
• Bazı çocuklar, popülerlik veya üstünlük çabası ile başkalarını aşağılayabilir.

• Duygusal zekası düşük olan kişiler, empati eksikliği ile karşısındakinin hislerini anlamakta zorluk çekebilir.
• Bu tür hareketleri yapma eğilimli olan birey, kurbana gösterilen baskının bir nedeni olduğunu düşünür. Kurbanın bu davranışları hak ettiğini düşünür
• Medya yüzünden şiddet dolu içeriklere maruz kalan bireyler, bu davranışları taklit edebilir. Çocuklar farklı gelişim sürecinde farklı davranışlar sergileyebilirler.

Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir?

Ortalama 4-6 yaş arasındaki çocukların aktif olarak birbirleriyle oyun oynamaya başlamalarıyla birlikte akran zorbalığı ortaya çıkar. Yapılan çalışmalar, her 3 çocuktan 1’inin hayatlarının bir döneminde bu tür olaylara maruz kaldığını, %10 ile %14 civarının ise 6 ayı aşanların kronik olarak bu durumu yaşadığını gösteriyor. Bu sorunla mücadele etmek için bireysel ve toplumsal önlemler almak büyük önem taşımaktadır.

• Açık iletişim sağlamak: Mağdurlar, yaşadıkları sorunları rahatça anlatabilmeleri için teşvik edilmelidirler.
• Farkındalık yaratmak: Öğrencilere, ebeveynlere ve öğretmenlere konu hakkında konusunda eğitim verilmelidir.
• Pozitif ortam oluşturmak: Okullarda empati, hoşgörü ve saygıyı teşvik eden etkinlikler planlanmalıdır.
• Disiplin politikaları oluşturmak: Zorbalığa karşı caydırıcı kurallar uygulanmalı, ayrıca bu tarz konulara eğilimli olan çocuklara da destek verilmelidir.

Zorbalığa Maruz Kalan Bireylerde Hangi Belirtiler Görülür?

Bir çocuğun akran zorbalığına maruz kalıp kalmadığını anlamanın en iyi yolu gözlem yapmaktır. Olumsuz davranışlarla karşı karşıya kalan çocuklarda genellikle şu belirtiler görülür:

• Bu gibi olumsuzluklar yaşamak istemedikleri için okula gitmek istemez ve fobi geliştirebilir. Gitmemek için baş ağrısı, mide bulantısı gibi şikayetler geliştirmeye başlar. Aynı zamanda uyum bozukluğu yaşayabilirler.
• Bu kişilerle nasıl savaşacağını sürekli düşünür ve bu yüzden akademik başarısı oldukça etkilenir. Derslerine odaklanmakta güçlük yaşar.
• İçinde bulunduğu durum yüzünden kaygı, depresyon veya içine kapanma gibi psikolojik sorunlar yaşar.
• “Ben başarısızım”, “Ben beceriksizin biriyim” gibi düşünceler yüzünden kendini yetersiz hissetmeye başlar. Bu gibi durumlarda kendini yetersiz hissetmenin üstesinden nasıl gelinir konusunda bilgi edinebilirsiniz.
• Yemek yemesinde bozulmalar ortaya çıkar. İştah kaybı ya da fazla yemek yeme gibi sorunlar yaşayabilir.
• Bu güç durumun yol açtığı duygusal acıyla baş edebilmek için öfkeyle ve saldırganca davranışlar sergileyebilir.
• Ruh halinde ani değişiklikler olur. Ağlama nöbetleri ortaya çıkabilir.
• Sürekli bir tehdit algısı, ilişkilerde samimiyet kurmayı ve güven duymayı engeller. Çocuk bu yüzden sosyal ortamlara dahil olmak istemez, arkadaşlarından uzaklaşarak içine kapanmaya başlar.
• Vücudunda sebebi bilinmeyen çizikler, çürükler, kırıklar ve iyileşmeyen yaralar olur.

Zorbalığı Yapan Bireylerde Hangi Belirtiler Görülür?

Bir bireyin akran zorbalığı yapması, diğerini fiziksel ya da duygusal yönden zayıf görmesiyle başlar. Kişiye hükmetmeyi, baskı kurmayı ya da acı çektirmeyi amaçlar. Olaylara maruz kalan kişiler gibi uygulayan kişilerin davranışları da dikkatlice gözlemlenmelidir. Aşağıdaki belirtilere dikkat edilmelidir;

• Kişi saldırgan ve baskın davranışlar sergilemeye başlar.
• Kendi hatalarını kabul etmez ve başkalarını suçlar.
• Otoriteye karşı gelme ve kurallara uymama gibi eğilimleri vardır
• Empati eksikliği vardır ve başkalarının duygularına duyarsızdır.
• Popüler olma veya grupları yönetme gibi bir çaba içine girer.

Akran Zorbalığı ile Baş Etme Yolları

Kişilerin sosyal hayatlarında karşılaştıkları ciddi bir problem olan akran zorbalığının üstesinden gelmek için kapsamlı stratejiler geliştirmek gerekmektedir. Karşı karşıya kalınan bu olumsuz durumla başa çıkmak için öncelikle zorbalığın belirtilerini tanıyarak ve farkında olarak ilk adımı atabiliriz. Çocuklara bu gibi bir durum ile karşılaştıklarında başvurabilecekleri güvenilir kişilerin kimler olduğunu öğretmememiz de ilk adımlardan biridir.

Çocuğu bu tarz olaylardan korumanın yolu, onunla iletişimi iyi kurmakla başlar. Ebeveynler olarak çocukları konu hakkında bilinçlendirmek ve onları bu tür durumlarla baş ettikleri zamanlarda nasıl davranmaları gerektiği üzerine yönlendirmek inkar edilemez derecede önemlidir. Evde alınacak önlemler arasında, çocukların kendilerine olan güvenlerini artıracak ve onlara güçlü birer birey olduklarını hissettirecek eğitim verilmelidir. Olumsuz durumlar karşısında suskun kalmamak ve profesyonel destek almak da bu mücadelenin önemli birer parçalarıdır.

Okulda Alınabilecek Önlemler

Çocukların birlikte sosyalleştikleri zamanlarda yaşanan akran zorbalığı, en çok okullarda görülmektedir. Buradaki en büyük görev öğretmenlere ve sonrasında idarecilere düşmektedir;

• Bu gibi durumlarla mücadele politikaları oluşturun ve uygulayın.
• Öğrencilere empati ve iletişim becerileri kazandırın.
• İyi bir gözlem ve analiz yaparak çocuklar arasındaki ilişkileri değerlendirin.
• Rehberlik hizmetlerini güçlendirin ve mağdurlara destek sağlayın.
• Sınıf içi ve dışı etkinliklerle öğrenciler arasında dayanışma sağlayın.

Aile İçinde Alınabilecek Önlemler

Akran zorbalığı yaşayan bireyler, bu durumu ailelerine ve öğretmenlerine anlatmakta zorlanabilirler. Yaşadığı durumdan utanabilir, hatta kendilerini suçlayabilirler. Bu yüzden çocukla sürekli ilgilenmek ve onu gözlem altında tutmak önemlidir. Çocuklarınızın uygulamasını veya mağdur olmasını önlemede önemli bir role sahip ebeveynler olarak;

• Çocuğunuzla açık iletişim kurun. Günlük yaşantıları ve duyguları hakkında konuşun.
• Size yaşadığı durumu anlattığında onu çok iyi bir şekilde dinleyin ve sözünü kesmeyin. Onun duygularını anlamak ve güvende olduğunu belirtmek önemlidir.
• Sizinle yaşadığı travmayı paylaştığında ona yargılayıcı ve suçlayıcı sorular sormaktan kaçının.
• Sosyal medyasını, oynadığı bilgisayar oyunlarını takip edin; kontrol altına almaya çalışın.
• Kendi başına sorununu çözmesi için onu yalnız bırakmayın.
• Maruz kaldığı bu durumu sizinle paylaştığı için ona teşekkür edin ve sevginizi göstermeyi ihmal etmeyin.
• Bu tür davranışlarda bulunan kişi ile de görüşüp bu durumun altında yatan nedenleri öğrenmeye çalışın.
• Eğer çocuğunuz bu gibi durumlara okulda maruz kalıyorsa, yönetime resmi bir şikayet dilekçesi yazabilirsiniz.
• Zorbalık, öğrenilen ve denemelerle geliştirilen bir davranış türüdür. Ev ortamında şiddeti model aldığı kimseler olup olmadığını düşünün. Eğer varsa çocuğa yönelik tutumlarınıza ve onun görebildiği davranışlarınıza dikkat edin.
• Çoğunuzun yaşamının olumsuz etkilenmemesi için bir uzmandan destek almanız faydalı olacaktır. Siz de çocuğunuzun ruh sağlığını korumak için Mutlu Yaşam’ın profesyonel ekibinden destek alabilirsiniz.

​​Önceki yazımıza https://mutluyasam.com.tr/kurumsal-psikolojik-danismanlik/ linkinden ulaşabilirsiniz.