Cam Tavan Sendromu Nedir?

Kişisel gelişim konusunda uzman olan doktor David J. Schwartz bir pire deneyi yapar. Bu deneyle birlikte anılmaya başlayan cam tavan sendromu, kişinin kendi kendine koyduğu engelleri aşamaması, çaresizliği öğrenmesi durumudur.

David J. Schwartz’ın deneyi pireleri konu alır. Pirelerin farklı yüksekliklerde zıpladığını gözlemleyen Scwartz, birkaç pireyi 30 santimetre yüksekliğinde metal tabanlı bir cam fanusa alır ve incelemeye başlar. Deneye başlarken metal zemin ısıtılır. Pireler sıcaktan rahatsız olur ve zıplayarak kaçmaya çalışır. Zıpladıkça başını cam tavana vuran pireler, kendilerini önleyen engeli anlamlandırmakta güçlük çeker. Defalarca tekrarlanan cama vurma işleminin sonunda pireler 30 santimetreden yükseğe zıplamamayı öğrenirler.

Bütün pireler aynı yüksekliğe zıpladığı gözlemlendiğinde deneyin ikinci aşamasına geçilir. Metal zemin tekrar ısıtılır ve cam tavan kaldırılır. Üstlerinde çarpacak bir engel olmamasına rağmen bütün pireler 30 santimetre yükseğe zıplarlar. Daha yükseğe zıplama olanağı vardır ancak eylemi harekete geçiren cesaret unsuru yoktur. Kafalarını cam tavana tekrar tekrar vuran pireler, kendilerini sınırlayan engeli tanımlarlar. Daha çok, daha yüksek zıplama ya da fanustan kaçma imkânları vardır. Ancak artık engel fiziksel olarak değil, zihinsel olarak etki göstermektedir. Dış engel etkisini yitirse de iç engel varlığını sürdürür. Cam tavan sendromuna da adını veren deney, canlıların başaramayacakları düşüncesini nasıl öğrendiklerini gösterir.

Cam Tavan Sendromu ve Birey Psikolojisi

Pire deneyiyle tanımlanan cam tavan sendromu, 1969’da Wall Street Journal gazetesinde yayınlanan bir makale ile dünyaya duyurulur. O tarihten bu yana, birey psikolojisini tanımlamak için kullanılan terimlerdendir. Özellikle kadınların iş hayatında karşılaştığı engelleri, özgüven, performans ve başarı kriterlerinden kaynaklanan sorunlar değerlendirilirken kullanılır.

Cam tavan kavramı, kişinin potansiyelini ulaşılmaz kılan ve başarısını değersizleştiren görünmez bir handikabın metaforik tanımıdır. Kişinin potansiyelinin farkında olması ve zihnindeki engelleri aşmaya çalışması oldukça önemlidir. Doktor David J. Schwartz beynin bir eyleme dair oluşturduğunuz düşünceyi ve inancı haklı çıkarma çabası olduğunu söyler. Bir eylemin imkansız olduğuna dair beslenen inanç doğrultusunda beyin bu inancı doğrulamaya çalışır ve kanıtlamak için yollar arar. Tam tersine, bir eylemin yapılabilir olduğu düşünüldüğünde ve buna dair inanç canlı tutulduğunda zihin bu düşünceyi gerçeğe dönüştürmenin yollarını arar.

Pire deneyi sayesinde kavramlar arasına giren cam tavan sendromu, birey psikolojisinde öğrenilmiş çaresizlikle benzerlik gösterir. Bir kişinin kendi potansiyelini konumlandırdığı yer, bir başka söyleyişle hayallerinin uzandığı en yüksek nokta, onun cam tavanıdır. Kişiler bu cam tavanı yetişme biçimi, hayattaki tecrübeleri, öğrendikleri ve kişiliği ile oluşturur. Bir eylemi başarmak için çabalarken başaramayacağınız düşüncesiyle hareket ederseniz defalarca çabalamadan pes edersiniz. Bu vazgeçme pek çok hayalin başarıya ulaşmamasının temel sebebidir. Psikolojik destek alarak zihninizi tanıyabilir, kendi kendinize koyduğunuz engelleri fark edebilirsiniz. Online psikolog desteği ile dilediğiniz ortamda psikolojik desteğe erişebilirsiniz.

Başarısızlığı Kabullenmek Neye Yol Açar?

Kişinin başarısızlığı kabullenmesi, çaba etmeninin ortadan kalkmasına yol açar. Ek olarak, öğrenilmiş çaresizlik kişinin söz konusu olan durum veya eylem ile ilgili özgüvenini kaybettiğinin de göstergesidir. Özgüvenin kaybolması kişinin kendi deneyimlerinden ya da geçmişteki çabalarından dolayı yaşanabileceği gibi dış etmenler doğrultusunda da gelişebilir. Kişiler yeni bir eyleme kalkışacakları zaman çevresini gözlemler. Yapmak istenen eylemi gerçekleştiren ya da eylemi yapmaya kalkışan kişilerin deneyimlerini diğer kişilerin deneyimlerinden üstün tutma eğilimi gösterirler. Kendisiyle aynı ya da benzer koşullara sahip olan bir kişi daha önce ilgili eylem doğrultusunda çabaladığı halde başarısızlığa uğramışsa, yapmak istediği eylemden vazgeçebilir. Birçok insan için bir eylemi başka birinin yapamadığını görmek, denemekten vazgeçmek için yeterli bir nedendir.

Bireyi cam tavan sendromuna girmesine aile yapısı, toplum baskısı, bulunulan sosyal çevrenin değerleri, dönem koşulları, erk yönetim ve iktidar gibi pek çok faktör sebep olabilir. Bu yanıyla cam tavan sendromu, kişinin zihnine ve bedenine sarılmış görünmez bir zincir gibidir. Bu zincir zamanla çoğalıp tüm düşüncelerinize yayılabilir. Zihninize yer eden bu zincirlerden kurtulmak için çaba göstermezseniz kurtulmaya dair umudunuzu yitirebilirsiniz. Başarısız bile olsanız çabalamanız umudunuzu taze tutar ve çaba vermeniz başarılı olabileceğinize dair inancınızı artırır. Çaresiz kalan kişi yeni çareler arar. Öğrenilmiş çaresizlikle yaşamaya çalışan kişi, etkisiz kalır. Psikolojik destek alarak başarıyla olan mesafenizi anlamlandırabilir, kişisel engellerinizi aşmayı deneyebilirsiniz.

Cam Tavan Sendromu ve Cinsiyet İlişkisi

Cam tavan düşüncesi ile ilgili yapılan araştırmalar cam tavan sendromu yaşayan kişilerin çoğunlukla kadın olduğunu gösterir. Peki, bu durumun sebebi nedir? Başta iş dünyası olmak üzere pek çok alanda ve dünyanın her yerinde varlığını sürdüren cinsiyet eşitsizliği ve negatif ayrımcılık bu sendromun kadınlarda daha sık yaşanmasına sebep olur. Hem kadınların hem de toplumdaki diğer bireylerin zihninde öğrenilmiş çaresizliği doğuran etmen, kadınlara biçilen toplumsal cinsiyet rolleridir.

Cam tavan sendromu çoğunlukla toplum içerisindeki azınlıkların mustarip olduğu bir durumdur. Toplumun geneliyle eşit koşullara sahip olmayan bireyler bu sendromu oluşturmaya daha yatkındır. Irk, cinsiyet, yaş, dini inançlar, ekonomik koşullar gibi birçok faktör toplumda belirli kısımların azınlık ve dezavantajlı konuma düşmesine sebep olabilir.

Dünya genelinde incelendiğinde kadınların siyasete ve ekonomiye katılımı, eğitim ve sağlık gibi temel hizmetlere erişimi halen erkeklere oranla çok daha düşüktür. Eril tahakkümün bir sonucu olan bu durum, kadınların zihninde görünmez cam tavanların oluşmasına sebep olur. Benzer şekilde bu sorun, azınlık gruplara dahil olan kişiler için de geçerlidir. Ek olarak aynı sorun, çoğunlukla kadınların çalıştığı iş alanlarında çalışan erkeklerde de görülebilir. Potansiyelinizi keşfetmek ve başarınızın önündeki görünmez engelleri kaldırmak için psikolojik destek alabilirsiniz.

Cam Tavan Sendromuyla Başa Çıkmanın Yolları

Toplumsal koşullar ve baskılar, kişinin profesyonel hayatta ve sosyal yaşamda başarısızlığı baştan kabul etmesi için yeterli bir sebep değildir. Bu sendrom azınlık olan ve dezavantajlı gruplar arasında yaygınlaştıkça toplumsal yaşamın dengesizliğe uğrayacağı aşikardır. Peki, cam tavanlarla nasıl mücadele edilir? Başarıya giden yolda bir engelle karşılaştığınızda yapmanız gereken ilk şey, engelin gerçekliğini sorgulamaktır. Orada olduğunu kabul ettiğiniz bir engel, son baktığınız yerinde olmayabilir ya da ortadan kalkmış olabilir. Bu engelin hiç var olmamış olması da ihtimaller arasındadır. Kişisel tecrübelerin zihinde bıraktığı sonuçlar güncel olmayabilir. Ayrıca, gerçekler de zaman içerisinde esner ve değişir.

Bir başka açıyla, siz de zaman içerisinde değişirsiniz. Özellikle profesyonel yaşamda verimlilik sağlamak için motivasyon ve özgüven büyük önem taşır. Yaşamınızın kontrolünün sizin yönetiminizde olduğu fikrine odaklanmalısınız. Geçmiş tecrübelerinize güvenmenizde bir sakınca yoktur ancak o tecrübeleri değişmez gerçekler olarak değerlendirmemelisiniz. Yeniliğe ve değişime açık olmalı, denemek ve ısrar etmek için motivasyonunuzu yüksek tutmalısınız. Bu sendromla başa çıkmak için nefes egzersizleri ve meditasyon yapabilir, sizi demoralize eden kişilerden uzak durabilir, psikolojik destek alabilirsiniz. Engellere ve sınırlara dair düşüncelerinizi güncelleyebilirsiniz. Online terapi ile başarıya dair olumlu inançlar kazanabilir, cam tavanların potansiyel ve başarınızı engellemesinin önüne geçebilirsiniz.

İnsan kendisine başarı alanında sınır koyduğu gün bir başkasına “Bak bana sınır koyulabilir.” mesajını vermiş demektir. Ama bir gün o başkası size sınır koyduğunda, bunu yapma hakkını ona önceden kendisinin verdiğini kolayca unutabilir. İşte tam da o gün üzerinize örülen cam tavanın altından başkalarının başarılarını izlemek kaderinizmiş gibi olur.

Peki sormak istiyorum sizce bu başınıza gelen bir kader midir, yoksa başınıza getirttiğiniz bir keramet midir?

Gelin bunu iş dünyasının içinde düşünelim.

Tüm dünya ülkelerinde uzun yıllar boyunca kadın ve erkeklerin çalışma gücü, çalışma şartları ve kazançları birbirinden farklı olmuştur. Dünyada uzunca bir süre iş dünyasına erkeklerin egemen olması gerekiyormuş gibi bir algı oluşunca kadına da iş dünyasında yardımcı personel düzeyinde bakılmıştır. Bu nedenle kadının iş dünyasına olan hizmetleri erkek yöneticilerin işini yürütebilmesine yardımcı olmaktan öte geçmemeli diye bir ön yargı gelişmiştir. Kadının hayal gücünden, el emeğinden, zihin gücünden, kol gücünden ve işe ayırdığı tüm mesai saatlerinden faydalanılmasına rağmen evdeki ve toplumdaki kadın iş yükleri nedeniyle liderlik, birincilik, yöneticilik ya da bulunduğu konumdan terfi gibi iş başarılarında adının daha az geçmesine neden olan sınırlar konulmuştur.

Günümüzde ise hem dünyada hem de ülkemizde kadın ve erkeğin her pozisyonda eşit haklarda çalışması ile ilgili iyileştirmeler yapılmasına rağmen kadınların yönetici konumunda yer alma oranlarına bakılırsa bu sınırların hala tam olarak kırıldığını söylemek pek mümkün değildir. İşte bu yüzden “cam tavan” aslında kadının iş dünyasında yükselmesi için görülmez engeller anlamına gelen ve düşüncelerin içindeki ön yargıları sembolize eden bir metafordur. Kariyerindeki yükseliş merdivenlerini tırmanan bir kadın iş hayatının engellerine takıldığında kariyerinin son limitine ulaştığını düşünerek mücadeleyi ve daha fazla kariyer planı yapmayı bırakır. Bu nedenle cam tavan kelimeleri kadınların iş dünyasındaki yükseliş çabalarına rağmen engelleyici nedenlere nasıl takıldıklarını açıklayan kelimeler olmuştur. Bunu çaresizce kendine öğreten ve bu çaresizliği kabul eden kadının bu durumu cam tavan sendromu olarak açıklanmaktadır.

Peki Cam Tavan Sendromunu Sadece Kadınlar Mı Yaşar?

Aslında cam tavan sendromu, uzun yıllar boyunca kadınlar için kullanılan bir terimken son zamanlarda işletmeler içerisinde yapılan bilimsel çalışmalara göre artık erkeklerinde cam tavan sendromu yaşadıklarından söz edilmektedir. Çünkü cam tavan sendromu bir işletmede kadın ve erkek çalışanlara yönelik eşitsizliğin olduğu yerde ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda ülkemizde kadınların da girişimci ve lider yönleri ön plana çıktığından dolayı kadın ağırlıklı olan ve üst yönetimde kadının olduğu bir işletmede erkeklerin de kadınlar tarafından arka planda bırakıldıkları duyulmaya başlanmıştır. Ancak yine de bütün bilimsel çalışmalar kadın yöneticilerin ve kadınların kariyer ilerlemelerinin kadının kadına gösterdiği tutumlarla daha fazla engellendiğini ortaya koymaktadır.

Bu yüzden kadınların üst yönetici olma kariyer yolcuğundan karşılaştıkları görülmez camdan engelleri 4 açıdan karşımıza gelmektedir.

• Erkek yöneticiler tarafından konulan engeller:

  Kadınların üst yönetim pozisyonlarında başarılı olamayacağına inanmalarından kaynaklanır. Çünkü birçok erkek yönetici tarafından kadının daha duygusal ve narin yapılı olduğunun düşünülmesi kadının iş hayatında otorite mevkiinde olmaması gerektiğine dair bir önyargıyı oluşturmaktadır. Ayrıca kadının aile ilişkileri, evlilik durumu, nikah izni, hamilelik süreci, doğum izni gibi özel yaşam haklarının birçok erkek yöneticiye kadının iş dünyasında tutarlı ve sürdürülür başarı göstermesinde engel olduğunu düşündürmektedir.

• Kadın yöneticiler tarafından konulan engeller:

  Kadın yöneticilerin, hemcinslerinin kendileri ile aynı pozisyona gelmelerini istememeleri, kadının kadınla olan rekabeti ve bulunduğu pozisyonda tek kadın olma arzusu diğer kadınların üst düzey yönetici olmasında camdan engeller olarak karşımıza gelen başka bir durumdur.

• Kadının kendi kendine koyduğu engeller:

  Kadının iş hayatında kendine olan inançsızlığı, özgüven eksikliği, başkalarını kendinden daha iyi görme hali, aile sorumluluklarıyla ilgili duyduğu kaygılar kariyer planları yapmasına engel olmaktadır. İş, eş, aile ve çocuk arasında kendisini sıkışmış hisseden kadın, bir tercih yapmak zorunda kaldığında aile ilişkilerini seçerek iş hayatından beklentilerini düşürmektedir. Bu durumda kadın çok yönlü bir birey olduğunu unutup, sadece tek yönlü bir bakış açısı ile yaşamında tek bir amaç edinerek aile ilişkilerini sürdürebileceğine kendisini inandırır.

•  Toplumun koyduğu engeller:

  Kadının yaşamında kendisinin ne istediği değil de toplumun ondan ne beklediğinin önem kazanması sonucu ortaya çıkan ve iş yaşamına olumsuz yansıyan engellerdir. Örneğin “Çocuğunu ihmal etme. Senin maddi durumun iyi, çalışma! Çocuğunu kardeşsiz bırakma, bir çocuk daha yap. Gece geç saatlere kadar çalışma, evine vakitli gel.” gibi cümleler kadının tek başına aşmakta zorlandığı hatta çalıştığı için toplum tarafından kendisinin suçlu hissettirildiği sosyo-kültürel engellerdir.

Peki ne yapmak gerekir diye bakarsak, önce iki şekilde farkına varma sorumluluğunun ortaya çıkması gerekir. Birinci sorumluluk bu zamana kadar cam tavan sendromu yaşadığınızı fark ettiyseniz size bu yaşatanları suçlamak yerine “Ben şu an düşünce olarak, hayallerim olarak, seçimlerim olarak, kararlarım olarak ne yapabilir, bundan sonra nasıl davranabilirim?” sorusunun cevabının peşine düşmektir.

İkinci sorumluluk ise, eğer bilerek ya da bilmeden cam tavan sendromu yaşattıysanız bunun çalışan personelin motivasyon kaybı, iş tatminsizliği ile mutsuzluğundan ötürü işletmeye kısa ve uzun vadede nasıl zararlar getirebileceğini ön görüp, üst yönetim düzeyinin getirdiği gerekliliklerin tekrar gözden geçirilmesi gerekir.

Eğer bu farkındalığı es geçer ve riski yok saymaya devam ederseniz belki de işletme zincirinizin en güçlü halkasını sırf kadın olduğu için ya da siz kadın olduğunuz için kaybediyor olabilirsiniz…

Sizlere bol kazançlı mutlu bir iş hayatı dileriz.

Bir önceki yazımız için https://mutluyasam.com.tr/duygusal-zeka/ linkine tıklayabilirsiniz.